Seramik sanatı nesillere aktarılmış ve hala günümüz kıyı topluluklarında gözlemlenebilmektedir.
Antik seramikler, Doğu Afrika kıyılarında daha önce bulunmuş ve yerel topluluklar tarafından kullanılan kazınmış süslemelerle devam eden bir kültürü yansıtan eserler arasında yer alıyor.
Seramik sanatı, nesiller boyu aktarılmış ve günümüzde kıyı topluluklarında hala yaşatılmaktadır. Mısır ve Uzak Doğu bölgelerinden gelen etkiler de bu gelenekte korunmuş durumda.
Kenya’nın ünlü kıyı kenti Mombasa’da, Time Mwinyi ile Jomvu Kuu bölgesinde, evine yakın bir yerde bulunan iş yerine doğru yola çıkarken tanıştım. Burada, seramik çömlek yapımında diğer kadınlarla birlikte çalışıyor.
Çömlek ve kil ürünleri üretme becerisi, burada özellikle kadınlar arasında değerli bir geleneksel uygulama olarak sürdürülüyor. Çömlek yapımı, yemek pişirme kapları ve kil mutfak eşyaları üretme konusundaki uzmanlıkları, modern Swahili kültürünün önemli bir parçası olarak kabul ediliyor.
Kültürü korumak
Mwinyi’ye göre, bu yerel beceri onların kültürlerini korumalarını ve geçimlerini sağlamalarını sağladı.
Mwinyi, “Bu beceri bizi çok uzaklara taşıdı; yaşlılarımızın öğretilerinden geliyor ve biz de bunu sürdürmeye ve gelecek nesillere aktarmaya çalışıyoruz. Bu büyük bir fırsat çünkü çömleklerimizi yaparak onları satabiliyor ve çocuklarımızın eğitimi ile aile ihtiyaçlarımızı karşılamak için gelir elde edebiliyoruz,” ifadelerini kullandı.
Kadınlar, seramik ürünlerini yaparken grup halinde çalışıyor. İlk adım, kil ve özel kumu karıştırmak, su eklemek ve karışımın uygun şekilde harmanlanması için dinlendirmeyi içeriyor. Kil hazır olduğunda, iyi bir kıvam elde etmek için yoğruluyor.
Mwinyi, “Sonraki adım, kili kaldırarak özel bir kule şekli vermek ve iç kısmını çömlek şekline getirmektir. Çömleğin iç kısmını düzeltmek için bir parça ıslatılmış hindistancevizi kabuğu kullanılır. Tamamlanan çömlek dikkatlice kesilir ve bir taşın üzerine yerleştirilir. Bu işlem beceri ve hassasiyet gerektirir; aksi takdirde çömlek hasar görebilir,” dedi.
Çömlekler kuruması için bir kenara bırakılırken, aynı süreç kâse, tava ve süzgeç gibi diğer kil eşyalarının yapımında da kullanılıyor. Mwinyi, “Kuruduktan sonra, çömleklerin alt kısmı kesilir ve düzgün bir şekilde şekillendirilir. Üzerine küçük süslemeler eklenir ve alçı ile düzeltme yapılır. Çömlekler düzenlenir ve temizlenir, son olarak güneşte kurutulmak üzere bırakılır,” şeklinde açıklama yaptı.
Geleneksel ocaklar
Güneşte kuruduktan sonra, çömlekler geleneksel ocaklarda, hindistancevizi kabukları ve özel otlar kullanılarak pişiriliyor. Bu yöntem, gerekli ısı ve dumanın sağlanması amacıyla uygulanıyor.
Mwinyi, “Çömlekleri birkaç saat boyunca jochoniye koyup pişirdikten sonra çıkarıp soğumaya bırakıyoruz. Bu aşamadan sonra ürünler kullanım veya satış için hazır hale geliyor,” dedi.
Ürünler, Mombasa’daki Mwembe Tayari çömlek pazarında tüccarlar arasında popülerliğini koruyor. Ancak, metal kaplar, cam eşyalar ve porselenlerle rekabet nedeniyle geleneksel seramik eşyaların kullanımı azalmış durumda.
Çömlek tüccarı Kulthum Shenga Khamis, “Modern ürünlerin, özellikle metal kapların piyasaya sürülmesinden bu yana çömlek işinde bir düşüş yaşandı. Bu nedenle, süpürgeler, eleme sepetleri, tokmaklar ve diğer ürünleri eklemek zorunda kaldık,” şeklinde açıklamada bulundu.
Jomvu Kuu bölgesindeki halk, modern ürünlere kıyasla seramik çömleklere ve mutfak eşyalarına olan bağlılıklarını sürdürüyor. Bu eşyaların yemek pişirme ve sağlık açısından birçok avantaj sunduğunu belirtiyorlar.
Mwinyi, “Bir kil çömleği metal çömleklerle kıyaslayamazsınız. Kil çömlekler daha uzun ömürlüdür ve metal çömlekler gibi yiyecekleri erken bozmadan saklar. Ayrıca, tavalar yemeklerinize benzersiz bir tat katabilir. Süzgeçler kapak olarak kullanılabilir ve ‘maziga’ gibi diğer ürünler odun veya kömür kullanırken pişirme standı olarak iş görebilir,” dedi.
Yerel kil üretme becerilerinin azalması nedeniyle bu kadınlar, bir araya gelerek kendi derneklerini kurdular. Dernek, kültürlerini korumayı, gelecek nesillere öğretmeyi ve Mombasa ile diğer bölgelerde düzenlenen kültürel festivallere katılmayı hedefliyor.
