2003 yılında yürürlüğe giren Siyah güçlendirme yasası, şirketleri Siyah insanları işe almaya ve terfi ettirmeye teşvik ediyor; onlara vergi indirimleri ve devlet sözleşmelerine erişim imkânı sağlıyor.
Güney Afrika’nın amiral gemisi Siyahi ekonomik güçlendirme programının başkanı, şirket katılımını artırmak ve ülkenin büyük eşitsizliğini ele almayı amaçlayan sistemin sömürülmesini engellemek için ek teşvikler ve potansiyel cezalar getirmeyi planladığını söyledi.
Mayıs ayındaki seçimlerde parlamentodaki çoğunluğunu kaybedene kadar 30 yıl boyunca rakipsiz bir şekilde iktidarda kalan Afrika Ulusal Kongresi, onlarca yıldır beyaz azınlık yönetimi altında olan siyahların dezavantajlı hayatlarını iyileştirmek için yoğun baskı altında.
2003 yılında yürürlüğe giren güçlendirme yasası, şirketleri siyahi insanları işe almaya ve terfi ettirmeye teşvik eden, onlara vergi indirimleri ve devlet sözleşmelerine erişim imkânı sağlayan bir puan kartı sistemi oluşturdu.
Dünya Bankası’na göre, yirmi yıl sonra siyahlar arasında işsizlik oranı beyazlara göre beş kat fazla ve gelir eşitsizliği dünyadaki en kötü seviyede. Eleştirmenler ise güçlendirme politikasının etkili bir şekilde işlemediğini söylüyor.
Beceri geliştirme
Geniş Tabanlı Siyah Ekonomik Güçlendirme Komisyonu Başkanı Tshediso Matona, Reuters haber ajansına yaptığı açıklamada, “Bu düzeydeki eşitsizlikle ayakta kalabilecek hiçbir toplum yok” dedi.
Gönüllü program kapsamında şirketler, Siyah mülkiyet, yönetim kontrolü ve beceri geliştirme gibi kategorilerde puan kazanıyor.
Ancak Matona, bazı şirketlerin puanlarını, Güney Afrika’da yaygın olarak “öncülük” olarak bilinen ve yasalara göre suç sayılan, siyahi kişileri yönetici olarak yanlış listeleyerek şişirdiğini söylüyor.
İhlal vakalarını devlet savcılıklarına sevk eden komisyonun 2017’den bu yana 1.348 adet dolandırıcılık şikayeti aldığını belirten Matona, şunları kaydetti:
‘Biz kesin bir tavır içindeyiz’
Kaç davanın yargıya gönderildiğini söylemeden, henüz kimsenin paravanlık suçundan mahkûm edilmediğini, bunun büyük ölçüde ceza adalet sisteminin “hala B-BBEE düzenlemesiyle nasıl çalışacağını çözmeye çalışması” nedeniyle olduğunu ekledi.
Halka açık şirketlerin yıllık raporlarında Siyah güçlendirme durumlarını açıklamaları gerekiyor, ancak bunu yapan şirket sayısı giderek azalıyor. 2022’de, yaklaşık 400 halka açık şirketin yalnızca 141’i bir rapor sundu.
Matona, şirketlerin uyum için teşviklerini artırmayı umduğunu, ancak raporları sunmayanları “ifşa edip utandırmayı” ve muhtemelen para cezası vermeyi düşündüğünü söyledi.
Devlet Başkanı Cyril Ramaphosa, şirketlere Siyahların güçlendirilmesinin avantajlarını göstermeye odaklanmak istediğini, ancak uymayı reddederlerse ceza verilmesi gerekeceğini söyledi.
Ramaphosa, bir hafta önce gazetecilere yaptığı açıklamada, ırksal eşitsizliği Güney Afrika için “varoluşsal bir zorluk” olarak nitelendirerek, “Bu konuda (Siyahların güçlendirilmesi konusunda) net bir tavrımız var” demişti.
Çarpışma rotası
“Yapılması gerekiyor ve yapılacak.”
Matona, önerilerin ayrıntılarına girmedi ancak teşviklerin, becerilere ve girişimcilik gelişimine yatırım yapan şirketlerin tanınırlığını artırmaya odaklanabileceğini ve “mevcut işletmelerde sahiplik konusunda fazla takıntılı olunmaması” gerektiğini söyledi.
Yasa değişikliğinin 12 ay içinde Meclis’e sunulmasını umduğunu söyledi.
Cezalandırıcı herhangi bir önlemin dahil edilmesi, ANC’yi, kendilerine direneceğini söyleyen koalisyon ortağı, iş dünyası yanlısı Demokratik İttifak partisiyle çatışma yoluna sokabilir.
DA İşçi Partisi sözcüsü Michael Bagraim, “İşletmeler hayırseverlik amacıyla var olmuyor, bunu kabul etmeliyiz” dedi.
